Θεόδωρος Θωμαΐδης

Γεννημένος το 1907 στο Μοναστήρι, ο Θεόδωρος Θωμαΐδης εκδήλωσε από πολύ νωρίς την κλίση του στην μουσική, αφού σε ηλικία μόλις 8 χρονών έπαιζε μαντολίνο και κιθάρα. Στα 17 του, τελείωσε το Γυμνάσιο και εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη, όπου συνέχισε την φοίτηση του στο Κρατικό Ωδείο. Αποφοίτησε το 1928, ως αριστούχος πτυχιούχος μουσικής, κατέχοντας και τα πτυχία αρμονίας και χάλκινων οργάνων. Λίγα χρόνια αργότερα διετέλεσε διευθυντής στα Ωδεία Κοζάνης και Καβάλας, ενώ επιστρέφοντας στην Θεσσαλονίκη προσλήφθηκε από την Συμφωνική Ορχήστρα του Ραδιοφωνικού Σταθμού, όπου και παρέμεινε ως το 1942.

Ο λόγος που ο Θωμαΐδης ήρθε στην Φλώρινα, όπως ο ίδιος έλεγε, ήταν επειδή ήθελε να παρουσιάσει κάτι δικό του όσο το δυνατόν εγγύτερα στην πατρίδα του το Μοναστήρι.

Υπό τη διεύθυνση του, η χορωδία ανανεώθηκε και μεγάλωσε. Τα μέλη της ανέρχονταν περίπου σε 150 άτομα, ενώ το ρεπερτόριο εμπλουτίστηκε με νέα τραγούδια.

Καρπός του μόχθου και των προετοιμασιών υπήρξε η εξόρμηση της Ανδρικής και Μεικτής χορωδίας στη Θεσσαλονίκη, όπου έδωσε τρεις συναυλίες: μια στο Βασιλικό θέατρο, μία στην αίθουσα του Κινηματογράφου «Τιτάνια» και μία μαζί με την Συμφωνική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης στη Βυζαντινή Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (Ροτόντα). Σε άρθρο της, η εφημερίδα «Έθνος», στις 26 Ιουνίου 1943, χαρακτηρίζει την Χορωδία του «Αριστοτέλη» ως μια πρώτη σοβαρή εξόρμηση έξω από τα σύνορα της περιφέρειας της Φλώρινας που δεν είχε απλά καλλιτεχνικούς σκοπούς. Σκοπός της ήταν να αναδειχθεί πως «μέσα σε αυτούς τους χαλεπούς καιρούς, μέσα σε αυτούς τους καιρούς της αναρχίας υπάρχουν νέοι που σκέπτονται και εργάζονται για τον πλούτο του πνεύματος και της ψυχής».

Και πράγματι, οι κριτικές από τον τύπο της Θεσσαλονίκης υπήρξαν διθυραμβικές. Την ίδια ημέρα, 26 Ιουνίου 1943, ενάμιση μήνα πριν την σύλληψη του Μαέστρου, η εφημερίδα «Νέα Ευρώπη» έγραφε γι’ αυτόν ότι «θα άξιζε να γραφούν πολλά και να προβληθεί το έργο του σαν παράδειγμα» και για τον «Αριστοτέλη», ότι «είναι ένας Σύλλογος που προβαίνει σε δουλειά εντατική, μια δουλειά αληθινά εθνική» (Μεταπτυχιακή εργασία: «Η εκπαίδευση και ο Πολιτισμός στην Φλώρινα την Περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου μέσα από τον Τοπικό Τύπο 1940-1949, Ελένη Στρέζου). Και όντως, ο Μαέστρος δεν ήθελε αμιγώς να παίζει μουσική, ήθελε να βρει την ευκαιρία να τραγουδιέται ο Εθνικός Ύμνος και ενώπιον των Γερμανών καταπατητών.

Με τη χορωδία του «Αριστοτέλη», ο Θωμαΐδης, πραγματοποιώντας εμφανίσεις στην Φλώρινα ενώπιον του Γερμανού Φρούραρχου, στην Έδεσσα και στη Θεσσαλονίκη, προέβη σε μια πολιτιστική απάντηση ανάτασης του εθνικού φρονήματος των κατεκτημένων Ελλήνων, έναντι της Βουλγαρικής προπαγάνδας που προσδοκούσε την οικειοποίηση της Ελληνικής γης. Η δράση όμως του Μαέστρου για την ελληνικότητα της περιοχής τον στοχοποίησε.

Το αποτέλεσμα ήταν η σύλληψη του, τα μεσάνυχτα στις 8 Αυγούστου του 1943, με το πρόσχημα της ανάκρισης, ως απάντηση των Γερμανικών Κατοχικών δυνάμεων στην επιχείρηση – ενέδρα που οργανώθηκε εναντίον τους από αντιστασιακή ομάδα έξω από το χωριό της Κλαδοράχης. Στην ενέδρα είχε σκοτωθεί ένας Γερμανός στρατιώτης και συνελήφθησαν άλλοι δύο. Ο τοπικός τύπος της περιοχής είχε καταγράψει χαρακτηριστικά τη δίψα των Γερμανών για εκδίκηση. Πράγματι, την επόμενη ημέρα, στις 9/8/1943, ο Θωμαΐδης μαζί με ακόμη 14 αθώους οδηγήθηκε στην αγχόνη κοντά στο χωριό Κλαδοράχη. Το μένος των Γερμανών υπήρξε τέτοιο που εξέδωσαν διαταγή τα σώματα των 15 νεκρών να παραμείνουν κρεμασμένα επί 3 ημέρες, όσο και η διορία που είχε δοθεί για την απελευθέρωση των δύο στρατιωτών τους. Μετά το πέρας των τριών ημερών, παρουσία Γερμανών έγινε η αποκαθήλωση και η ταφή των άψυχων σωμάτων σε παρακείμενο χωράφι.

Ένα μέλος του «Αριστοτέλη» που εκείνη την εποχή δούλευε ως εργάτης κατά την ταφή, απέσπασε, με κίνδυνο της ζωής του, τη θηλιά του Μαέστρου και την παρέδωσε μετά από χρόνια στον Σύλλογο. Η θηλιά τοποθετήθηκε σε ειδική θήκη και φυλάσσεται μέχρι και σήμερα, ως κειμήλιο στον Σύλλογο. Από το 2012 ως τις αρχές του 2015 εκτέθηκε στο Μουσείο στρατιωτικής Ιστορίας των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων στη Δρέσδη της Γερμανίας, σε έκθεση κειμηλίων για τις θηριωδίες των Ναζί. Το 1981, με εισφορές μελών, ο Σύλλογος ανήγειρε Μνημείο στον τόπο της μαζικής εκτέλεσης, καλλιτεχνική δημιουργία του κ. Γρηγορίου Χατζηλάμπου, μέλους τότε του Δ.Σ. του «Αριστοτέλη». Στο Μνημείο που όλοι γνωρίζουμε απεικονίζεται μια αντιστραμμένη αγχόνη, σύμβολο της ουράνιας δόξας και της έλευσης των 15 αθώων στην σφαίρα της αθανασίας.

Ο Θωμαΐδης πνεύμα δημιουργίας, ελευθερίας και εθνικής ανεξαρτησίας δεν φοβήθηκε να θέσει τον εαυτό του βορά στους Γερμανούς κατακτητές και να θυσιαστεί. Αθώοι και ήρωες είναι όσοι θυσιάζονται για να προστατεύσουν τα ιερά τους χώματα, τις θάλασσες, τον πολιτισμό της χώρας τους και έτσι ξεχωρίζουν από όσους δειλιάζουν και κρύβονται την δύσκολη την ώρα, την ύστατη στιγμή. «Ο Αριστοτέλης», όπως καταγράφει η κ Σοφία Ηλιάδου – Τάχου, καθηγήτρια Ιστορίας: «πλήρωνε με την απώλεια του μαέστρου, τις επιτυχίες του, την αίγλη του και την αποτελεσματικότητα από μέρους του, της προβολής της ελληνικής κουλτούρας της Φλώρινας».

Ο εκφοβισμός, τα Γερμανικά αντίποινα, η ισχύς των όπλων και το δίκαιο του ισχυρότερου οδήγησαν στην δολοφονία ανώνυμων ηρώων, φιλήσυχων πολιτών, αλλά και επώνυμων ανήσυχων πολιτών όπως του Μαέστρου αλλά και του Αργύρη Εξάρχου σε μία άλλη μαζική δολοφονία της εποχής. Ωστόσο απέναντι στη δύναμη των όπλων του Γερμανικού στρατού, όλοι αυτοί οι αθώοι υπήρξαν οι ήρωες που μνημονεύονται γιατί κατάφεραν με μαεστρία, να αντιτάξουν την δύναμη του μυαλού, της μουσικής, του πολιτισμού και με την θυσία τους να μην επιτρέψουν στα ζιζάνια των Βουλγάρων να οδηγήσουν στην κατάρρευση του ελληνικού φρονήματος.

(απόσπασμα της ομιλίας της κας Θεολογίας Μούζα κατά την ημέρα των αποκαλυπτηρίων της προτομής την Κυριακή 13 Νοεμβρίου 2022.

Διαβάστε περισσότερα για τον απαγχονισμό των 15 Ελλήνων στην Κλαδοράχη στις 9 Αυγούστου 1943